Inngangan í Rafiðnaðarsambandið.
Aldrei kom þó til þess að sýningarmenn segðu skilið við heildarsamtök launafólks
í landinu. Hins vegar urðu miklar breytingar á aðild þeirra að Alþýðusambandinu,
í kjölfar þeirrar stefnu ASÍ að fjölga stórum landsamtökum og innlima í þau mörg
smærri félög. Ein helsta ástæða þessa var hversu starf ASÍ var orðið
umfangsmikið, enda forsvarmenn hvers einasta aðildarfélags fulltrúar á þingum
þess, hversu lítil sem aðildarfélögin voru.
Óskar Steindórsson segir að gegn þessari þróun hafi fulltrúar smærri félaga
barist árum saman, en að lokum orðið að játa sig sigraða, árið 1985:
Við reyndum að spyrna við fótum, en það gekk ekki endalaust. Þetta var eindregin
stefna Alþýðusambandsins, enda voru þing þess orðin slíkt bákn að ekkert var
hægt að gera, og við það urðum við að sætta okkur. Úr því sem komið var, var
mjög mikilvægt fyrir okkur að verða aðilar að Rafiðnaðarsambandinu, því þar
áttum við auðvitað heima og hvergi annars staðar. Á tímabili stóð til að hafa
okkur í þjónustusambandi með þjónum, veitingafólki og fleiri aðilum, en það kom
ekki til mála af okkar hálfu. Við höfðum engan áhuga á því.
Þröstur Árnason varð við inngönguna fyrsti fulltrúi sýningarmanna í miðstjórn
Rafiðnaðarsambandsins og gegndi því embætti í fjögur ár, uns Óskar Steindórsson
tók við. Óskar segir að inngangan hafi að mörgu leyti verið góð fyrir
sýningarmenn, en greinileg eftirsjá eftir sjálfstæði félagsins er þó til staðar:
Félagið er nú bara deild í þessu sambandi og ekkert meira en það. Ég vissi
alltaf að það myndi gerast og við því er lítið að segja. Við erum lítil skúffa í
risastóru sambandi og höfum til þess að gera lítið að segja.
Óskar bætir því hins vegar við, að þegar að kjaramálunum komi sé
Rafiðnaðarsambandið geysilega sterkur bakhjarl:
Nú stjórna þeir öllu í samningamálunum og fyrir okkur er það vitaskuld mikill
styrkur. FSK hefur enn formlega samninganefnd, en aðstoð RSÍ og ráðgjöf er miklu
meiri og nánari en nokkurn tíma hjá Alþýðusambandinu áður.
Óskar bendir jafnframt á hversu margt annað hefur breyst í starfsemi félagsins.
Þannig séu nú borgaður ákveðinn skattur af fjölda félaga til RSÍ, en ekki ASÍ
eins og áður. Sömuleiðis séu ekki lengur fulltrúar sendir á þing
Alþýðusambandsins, heldur séu fulltrúar Rafiðnaðasambandsins á þeim þingum
fulltrúar allra sinna félagsmanna.
Aðrir telja inngönguna í Rafiðnaðarsambandið hafa hvorki meira né minna en skipt
sköpum fyrir framtíð FSK. Í þeim hópi eru feðgarnir Jóhann Sigurjónsson og
Sigurjón Jóhannsson, en sá síðarnefndi sat árum saman í miðstjórn RSÍ og tók við
af Óskari Steindórssyni sem slíkur. Sigurjón segir:
Öll starfsemi félagsins og félagið sjálft var í mikilli kreppu þar til við
gengum inn í Rafiðnaðarsambandið. Það gerðist eftir margra ára þref og var mikið
gæfuspor. Geysilega mikið gæfuspor.
Sigurjón bætir því við að árum saman hafi mjög hamlað kjarabaráttu sýningarmanna
hversu nátengdir margir þeirra voru forstjórum kvikmyndahúsanna. Þannig hafi
sumir sýningarmenn verið á mjög góðum launum og þess vegna haft lítinn áhuga á
beinskeittri launabaráttu yngri manna og beinlínis barist með oddi og egg fyrir
hagsmunum kvikmyndahúsanna.
Tekur hann sem dæmi þá breytingu sem varð 1978 með tilkomu Regnbogans og fimm
sýningarsala hans. Áfram hafi verið einn sýningarmaður í klefa, þrátt fyrir
gjörbreytt verkvið og miklu meira umfang. Leynir sér ekki að Sigurjón telur að
með samstilltu átaki sýningarmanna hefði mátt koma á eðlisbreytingu um leið og
sölum fjölgaði, með því að hækka launin verulega og fjölga um leið
sýningarmönnum á vakt hverju sinni:
Því miður voru ákveðnir aðilar í félaginu of forstjóratengdir og tóku afstöðu
með kvikmyndahúsunum en ekki félögum sínum. Ákveðnir sýningarmenn voru þannig
orðnir hluti af þessari forstjóraklíku og var það í fullu samræmi við það sem
verið hefur frá upphafi, að sumir sýningarmenn voru með mjög góð laun og aðrir
ekki. Sumir voru nefnilega hægri hönd forstjóranna og kunnu engan veginn að
skilja þarna á milli.
Þröstur Árnason, sýningarstjóri í Bíóhöllinni og gjaldkeri FSK lengur en nokkur
annar í sögu félagsins, tekur undir þetta. Hann segir að hin mikla nálægð
sýningarmanna við forstjórana hafi verið orðinn félaginu fjötur um fót:
Enn og aftur var það hið nána og persónulega samband milli sýningarmanna og
rekstraraðila kvikmyndahúsanna sem háði starfi félagsins þegar kom að
kjaramálum. Þessi mikla nálægð reyndist mjög erfið og við komumst hvorki lönd né
strönd í samningaviðræðum. Við sáum okkur styrk í því að sækja reynslu af gerð
kjarasamninga og samskipta við atvinnurekendur í fagsambandi eins og
Rafiðnaðarsambandinu.
Sigurjón Jóhannsson bendir hins vegar á hversu þetta hafi breyst með inngöngunni
í Rafiðnaðarsambandið. Þröstur Árnason er sama sinnis og líkir þessu við að
leikmenn hafi skyndilega komist í flokk með atvinnumönnum:
Þeir í Rafiðnaðarsambandinu bjuggu yfir víðtækri þekkingu á vinnumarkaðnum og
gengu því alls óhræddir til samningaviðræðna, ólíkt okkur sem alltaf hafði
kviðið fyrir samningalotunum.
Þröstur bætir því við að forstjórar kvikmyndahúsanna hafi margir brugðist ókvæða
við inngöngu sýningarmanna í Rafiðnaðarsambandið og sumir hafi jafnvel hótað því
að viðurkenna ekki RSÍ sem samningsaðila. Ekki hafi þó komið til þess, en
kvikmyndahúsaeigendum var sýnilega mjög brugðið:
Ég held að þeir hafi orðið svolítið reiðir. Ekki allir eigendur
kvikmyndahúsanna, en árum saman höfðu sumir þeirra reynt að gera sem minnst úr
félagsskap okkar sýningarmanna og reynt að fara sínu fram í öllum málum. Fyrir
þá var þetta algjört kjaftshögg, því skyndilega var öll okkar starfsemi orðin
eins og hjá hverju öðru verkalýðsfélagi. Það fór rosalega í taugarnar á þeim.
Líkt og við fyrstu gerð kjarasamninga eftir inngöngu sýningarmanna í
Alþýðusambandið í upphafi sjötta áratugarins, skipti hið öfluga bakland miklu
máli strax við gerð fyrstu kjarasamninga eftir að FSK gekk inn í
Rafiðnaðarsamnandið. Sá samningur lyfti sýningarmönnum talsvert upp, einkum í
launum, og mikil ánægja ríkti með breytingarnar í hópi sýningarmanna, að sögn
Þrastar Árnasonar:
Forystumenn Rafiðnaðarsambandsins tóku okkur strax mjög vel og fylgdu okkur
gegnum fyrstu skrefin eftir inngönguna. Þannig hefur það verið æ síðan og aldrei
höfum við fundið fyrir smæð félagsins. Það hefur alltaf verið komið fram við
okkur af hálfu forystu RSÍ eins og hvert annað félag.
Þröstur segir að almennt hafi sýningarmenn verið mjög ánægðir með hvernig fór,
enda þótt sumir hafi séð eftir hinu formlega sjálfstæði félagsins. Hann hefur
reyndar efasemdir um að félag sýningarmanna væri til sem slíkt, hefði ekki komið
til inngöngu í Rafiðnaðarsambandið árið 1987:
Ég myndi segja að ef við hefðum ekki gengið inn á þessum tímapunkti, að þá værum
við ekki til í dag. Félagið var bara orðið svo veikburða á þessum tíma, að til
hreinna vandræða horfði. Vanmáttur okkur í samningamálum fór í taugarnar á
sýningarmönnum og félagslífið var orðið mjög máttlítið. Þetta var einfaldlega sú
andlitslyfting sem við þurftum á að halda.
Rafiðnaðarsambandið hefur í dag með höndum samningsumboð Félags sýningarmanna
við kvikmyndahús og í raun daglegan rekstur þess. Þangað geta sýningarmenn
leitað eftir úrlausn sinna mála, rétt eins og aðrir félagar Rafiðnaðarsambandið
og í höfuðstöðvum RSÍ er jafnframt lögheimili FSK og póstfang.
Félag sýningarmanna nýtir einnig á margan hátt þá aðstöðu sem fyrir er í
herbúðum Rafiðnaðarsambandsins. Þannig sér skrifstofa RSÍ um innheimtu
félagsgjalda fyrir FSK og önnur aðildarfélög, heldur utan um félagaskrá og hýsir
aðalfund félagsins ár hvert. Hvenær sem er stendur félaginu skrifstofu- og
fundaaðstaða í húsakynnum Rafiðnaðarsambandins til boða, því að kostnaðarlausu.
Þröstur segist hins vegar alls ekki sammála þeirri túlkun að FSK sé nú aðeins
lítil skúffa í hinu stóra skrifborði Rafiðnaðarsambandsins:
Vissulega er þetta lítið félag í stóru sambandi. En við höfum allt til alls og
njótum þess að eiga svo öflugt bakland. Þegar við höfum þurft á stuðningi að
halda, hefur aldrei brugðist að RSÍ kæmi fljótt og örugglega til aðstoðar. Þess
vegna tel ég að stærðin skipti ekki neinu máli. FSK er ennþá til og lifir góðu
lífi.
|